جشن‌های زرتشتی

در ماه تیر هنگامی که روز تیر فرا می‌رسد، دهمین روز از تیرماه روز تیراز است که در این روز جشن تیرگان برگزار می‌شود. تیر در اوستا «تیشتریه» و در زبان پهلوی تشتر نام دارد. در نوشته‌های اوستایی و غیرگاتاهایی تشتر یا تیر نام ایزدی است که به باریدن باران کمک می‌کند همچنین در باور ایرانیان نام ستاره‌ای است که هر گاه درآسمان پدیدار شود مژده باریدن باران را با خود می‌آورد. سبب پیدایش جشن تیرگان نیز مانند بسیاری از آداب و رسوم با رویدادی سرنوشت ساز در تاریخ زندگی ایرانیان باستان هماهنگی یافته‌است. گروهی این جشن را یادگار پیروزی ایرانیان بر تورانیان می‌دانند که در زمان پادشاهی منوچهر سپاه افراسیاب قسمت زیادی از سرزمین ایران را اشغال کرده بود و قرار آشتی بر این شد که از سوی سپاه ایران تیری رها شود و در هر جا بر زمین فرود آید مرز ایران و توران تعیین شود. بنابراین آرش جوان دلیر ایرانی با تمام توان تیری را از کمان رها ساخت این تیر در کنار رودخانه جیحون بر درختی نشست و مرز ایران و توران را مشخص کرد. باز در زمان ساسانیان و پادشاهی فیروز هفت سال در ایران خشکسالی روی داد و در چنین روزی مردم روی به بیابان نهادند و با نیایش خود از پروردگار آرزوی باریدن باران را کردند و پس از آن بارش باران شروع شد و ایران از خشکسالی رهایی یافت. از آن سال به بعد ایرانیان در این چنین روزی در یکدیگر آب می‌پاشند و شادی می‌کنند.

درهرماه سی روز زرتشتیان هفتمین روز آن امرداد نام دارد. روز امرداد از ماه امرداد سوم امرداد گاهشمار ایرانی یا هفتم امرداد زرتشتی را جشن امردگان میگیرند. واژه امرداد یعنی بی مرگی و هنگامی که در ماه امرداد روز امرداد فرا می‌رسد آن را جشن امردادگان می‌نامند. در مورد برگزاری این جشن در گذشته اطلاع چندانی دردست نیست. اکنون در برخی از روستاها و شهرها جشن امردادگان برگزار می‌شود. این جشن اغلب در تالار آدریان یا سالن عمومی برپا می‌شود.

واژه شهریور در اوستا به صورت خشتره وئیریه آمده‌است که شهریاری نیرومند معنی می‌دهد و در ماه سی روزه زرتشتیان چهارمین روز در هرماه زرتشتی شهریور نام دارد که در حال حاضر روز شهریور در ۳۰ مرداد گاهشمار ایرانی قرار دارد و در این روز جشن شهریورگان برگزار می‌شود. از چگونگی برگزاری مراسم این جشن در ایران باستان اطلاع زیادی در دست نیست. اکنون مانند جشن‌های ماهیانه دیگر زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها گرد هم می‌آیند و نیایش همگانی می‌خوانند و با برنامه‌های شاد جشن شهریورگان را گرامی می‌دارند.

روز شانزدهم مهرماه گاهشمار ایرانی که به نام ایزد مهر، نام‌گذاری شده‌است، هنگام برگزاری این جشن بزرگ است. واژه مهر پیمان و دوستی معنی می‌دهد. در ایران باستان، جشن مهرگان پس از نوروز دارای اهمیت ویژه‌ای بود. دلیل آن این است که نوروز آغاز تابستان و مهرگان آغاز زمستان را به هر ماه می‌آورند. زیرا در آن زمان سال به دو فصل تقسیم شده بود. فصل اول، تابستان بود که از جشن نوروز شروع می‌شد و هفت ماه ادامه داشت. و فصل دوم، زمستان که از جشن مهرگان آغاز می‌شد و پنج ماه ادامه داشت در مورد پیدایش این جشن نظرات مختلفی وجود دارد. بیرونی می‌گوید که چون در این روز آفتاب بر عالمیان پیدا شد، این روز را مهرگان (هنگامه خورشید) نامیدند. پادشاهان ساسانی در این روز تاجی به شکل خورشید بر سر می‌گذاشتند و آن را به با شکوه‌ترین وجهی جشن می‌گرفتند.. جشن مهرگان که از روز مهر شروع می‌شد تا شش روز پس از آن ادامه می‌یافت و جشن و شادی برپا می‌شد. انگیزه‌ای که به پیدایش جشن مهرگان در تاریخ ایران نسبت می‌دهند، پیروزی ایرانیان بر ضحاک ستمگر به رهبری کاوه آهنگر است که او را در بند آوردند و فریدون را به عنوان رهبر خود برگزیدند. اکنون نیز زرتشتیان در روز مهر از ماه مهر به آتشکده و نیایشگاه‌ها می‌روند، با تهیه خوراک‌های سنتی از یکدیگر پذیرایی می‌کنند و با نیایش و برنامه‌های فرهنگی مانند سخنرانی‌های علمی و آیینی سرود، شعرود کلمه جشن مهرگان را با شادی برپا می‌دارند.