روحانی (اسلام)

روحانی یا آخوند در اسلام به کسانی گفته می‌شود که تحصیل کرده حوزه علمیه و ملبس به لباس روحانیت هستند. همچنین به کسانی که در حوزه‌های علمیه به تحصیل علوم اسلامی مشغول هستند طلبه هم گفته می‌شود. گاهی دو عنوان روحانی و طلبه به صورت همزمان بر یک نفر صدق می‌کند. کاربرد واژه طلبه، معادل کاربرد واژه‌های دانش آموز یا دانشجو در مدارس و دانشگاه‌ها است. اگر چه این واژه در زبان عربی جمع واژهٔ طالب می‌باشد، ولی در زبان فارسی به صورت مفرد به‌کار رفته و آن را به صورت طُلّاب جمع می‌بندند.

سطح یک حوزه علمیه دارای شش پایه است که در هر پایه نسبت به شهر و مرکزهای حوزه دروس متفاوتی خوانده می‌شود. هر پایه در طول یک سال تحصیلی و در دو ترم خوانده میشود. در سه سال ابتدایی ورود به حوزه، ادبیات عرب (صرف، نحو، معانی، بیان، بدیع، لغت)، احکام، تجوید، کلام، منطق، اخلاق، تفسیر، تاریخ و... خوانده می شود. در سه سال دوم ورود به حوزه با مبانی و کلیات فقه و اصول فقه آشنا می‌شوند. کتاب الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (شرح لمعه) در فقه و اصول فقه مرحوم مظفر در اصول فقه از مهم‌ترین کتبی است که در گذرانده می‌شود.

طلاب حوزهٔ علمیه که بر اساس مدرک صادرشده مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دوره سطح ۱ را طبق برنامه گذرانده‌اند از کلیه مزایای علمی و استخدامی فارغ‌التحصیلان دوره کاردانی دانشگاه‌ها برخوردار خواهند بود.

گذراندن سطح ۲ به‌طور متوسط حدود دو سال (پایه ۷ و ۸) که شامل امتحانات کتبی و شفاهی است، طول می‌کشد.

در سطح دو نیز دروس اصول فقه و فقه و فلسفه به صورت تخصصی علاوه بر سایر دروس مانند رجال، تفسیر و کلام خوانده می‌شود.

طلاب حوزهٔ علمیه که بر اساس مدرک صادره مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دوره سطح ۲ را طبق برنامه گذرانده‌اند از کلیه مزایای علمی و استخدامی فارغ‌التحصیلان دوره کارشناسی دانشگاه‌ها برخوردار خواهند بود. فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند در آزمون ورودی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها در تمامی رشته‌های علوم انسانی شرکت کنند و در صورت پذیرفته‌شدن، ادامه تحصیل دهند.

اتمام سطح ۳ بدون احتساب مدت نگارش پایان‌نامه دو سال طول می‌کشد(پایه ۹ و ۱۰). با نگارش پایان‌نامه سطح ۳ به اتمام می‌رسد.

طلاب حوزهٔ علمیه که بر اساس مدرک صادرشده مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دوره سطح ۳ را طبق برنامه گذرانده‌اند از کلیه مزایای علمی و استخدامی فارغ‌التحصیلان دوره کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها برخوردار خواهند بود. طلاب حوزه‌های علمیه فارغ‌التحصیل این دوره می‌توانند در امتحان ورودی مقطع دکترای درتمامی رشته‌های علوم انسانی شرکت کنند و در صورت پذیرفته‌شدن برحسب تشخیص گروه آموزشی، دروس پیش‌نیاز را تا سقف تعداد واحدهای مجاز در دو نیم سال تحصیلی بگذرانند.

طلاب در سطح ۲ و ۳ بیشتر وقت خود را صرف فقه (مکاسب مرتضی انصاری) و اصول فقه (فرائد الاصول مرتضی انصاری و کفایة الاصول آخوند خراسانی) و فلسفه (نهایت الحکمت) می‌کنند. زمان باقی‌مانده باید صرف تحصیل در کلام، رجال و درایه (مصطلح‌الحدیث) و تفسیر شود.

به مجموع سطح دو و سطح سه سطح عالی گفته می‌شود که با اتمام آن طلاب دیگر امتحانات کتبی را به اتمام رسانده‌اند و پس از آن کتاب به خصوصی را خوانده و امتحان نمی‌دهند. بلکه با شرکت در درس خارج به تناسب استعداد و تحقیقی که انجام می‌دهند تا حد اجتهاد به پژوهش ادامه می‌دهند.

پس از اتمام سطح عالی که طلاب کلیه امتحانات مبتنی بر کتبی که خوانده‌اند را دادند برای تحقیقات و پژوهش بیشتر و آموختن روش اجتهاد و استنباط و نظریه‌پردازی در علوم دینی در علاوه بر تحقیقات و پژوهش‌های فردی در درس خارج هم شرکت می‌کنند.

طلاب حوزهٔ علمیه که براساس مدرک صادرشده مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دوره سطح ۴ را طبق برنامه از کلیه مزایای علمی و استخدامی فارغ‌التحصیلان دوره دکتری دانشگاه‌ها برخوردار خواهند بود.^[۱]

در این دوره طلاب درس خاصی را نمی‌خوانند و امتحان کتبی ندارند. بلکه به‌طور دوره‌ای در مصاحبه علمی درس خارج شرکت می‌کنند (چهار دوره) و در اتمام چهار دوره مصاحبه علمی مدرک سطح چهار را اخذ می‌کنند.

طلاب چه در مدتی که مدرک سطح چهار را اخذ می‌کنند و چه پس از آن صرفاً به تحقیق و پژوهش می‌پردازند و شرکت در کلاسهای درس خارج به هدف آموختن روش اجتهاد و به نوعی تمرین عملی اجتهاد می‌باشد. دوره‌ای که طلاب در کنار تحقیق و پژوهش روش استنباط و نظریه‌پردازی در علوم دینی را فرامی‌گیرند.

اتمام سطح چهار بدون احتساب مدت نگارش رساله دکتری، حدود چهار تا شش سال طول می‌کشد و با نگارش رساله دکتری و دفاع از آن سطح چهار به اتمام می‌رسد.

درس خارج بالاترین سطح حوزه است و به آن «خارج سطح» هم می‌گویند. دارا بودن سطح چهار حوزه به معنای اجتهاد مطلق نیست.

درس خارج بالاترین سطح حوزه است و به آن «خارج سطح» هم می‌گویند. دارا بودن سطح چهار حوزه به معنای اجتهاد مطلق نیست.

بعضی تصور می‌کنند، طلاب زمانی را نیز صرف فراگیری ریاضیات (عمدتاً نجوم کروی که همان هندسه سطح کره است به خاطر کاربرد فقهی آن از چهار شاخه ریاضی که عبارتند از هیئت و حساب و هندسه و موسیقی) و پزشکی (طب اخلاطی که از لحاظ پایه و اساس با طب اسلامی یکی است) و عرفان می‌کنند که با مرور در برنامه درسی حوزه‌های علمیه معلوم می‌شود این درس‌ها هیچ جایگاه رسمی در این برنامه ندارند. اما این دروس در مراکز تخصصی حوزه علمیه به صورت ویژه مورد بررسی و آموزش قرار گرفته و مدارک سطح دو سه و چهار تخصصی این مراکز از اعتبار بیشتری نسبت به مدارک دیگر حوزه نزد طلاب و جامعه برخوردار است.