امام حسین علیه‌السلام

    در تاریخ آمده است که عمربن‏سعد در کربلا از عده‏اى از سران قبایل که نامه به امام نوشته بودند خواست تا نزد حضرت بروند و از علت آمدن و هدف او سؤال کنند، اما آن‏ها به دلیل

    چرا کوفیان نه تنها بیعت خود را شکستند، بلکه با امام جنگیدند؟! جا داشت دست‏کم در خانه‏هاى خود مى‏نشستند و دشمنان امام را یارى نمى‏کردند.

    براى پاسخ به این پرسش، توجه به چند نکته، ضرورى است :

    الف ـ نه تنها دلیلى نداریم که حضور همه کوفیان در لشکر عمرسعد داوطلبانه بوده، بلکه منابع تاریخىِ معتبر گواهى مى‏دهند که ابن‏زیاد به اجبار، مردم را به سپاه خود مى‏کشاند.(3) او در یکى از تهدیدهاى خود براى راهى کردن مردم به سوى کربلا چنین گفت : همه مردان باید همراه لشکر من حرکت کنند. از این به بعد هر متخلفى را درشهر بیابیم، ذمه ما از او برى مى‏شود. سپس به چند تن از مأموران خود دستور داد تا در شهر بگردند و آنان را به اطاعت و حضور در لشکر، امر کنند و از عاقبت نافرمانى بترسانند.(4) به‏عنوان نمونه، ابن‏زیاد، سویدبن عبدالرحمان نقرى را به همراهى عده‏اى مأموریت داد تا در کوفه بگردند و متخلفان از دستور او را بیاورند. آنان مردى شامى را یافتند که براى گرفتن مال الارث به کوفه آمده بود. او را نزد ابن‏زیاد فرستادند و به دستور او گردنش را زدند.(5)

    هیچ شخص بالغى در کوفه نماند و همه به‏عنوان لشکریان ابن‏زیاد از شهر خارج شدند.(1) اگرچه این نقل، مبالغه‏آمیز به نظر مى‏رسد، اما حکایت از اوج عقب‏گرد مردم دارد. معقول نیست تا چند روز پیش آن‏گونه از امام و مسلم حمایت کنند و یکباره برضد امام شوند! این امر به روشنى حکایت از اجبار دارد.

    امام حسین علیه‏السلام در راه، چند نفر را ملاقات کرد که از کوفه آمده بودند. وقتى از اوضاع مردم آن شهر پرسید، مجمّع‏بن عبداللّه‏ جواب داد: دل‏هاى مردم با توست، اما فردا برضد تو شمشیر خواهند کشید.(2) این پاسخ مى‏تواند به اجبار آن‏ها اشاره داشته باشد.

    شاهد دیگر که نشان مى‏دهد عده زیادى از کوفیان به اجبار در لشکر دشمن حضور یافتند، این است که از هر هزار نفرى که از کوفه خارج مى‏شدند تنها سى‏صد چهارصد تن یا کمتر به مقصد مى‏رسیدند و بقیه در میان راه از لشکر جدا مى‏شدند،(3) بلکه مى‏گریختند. دینورى هم مى‏نویسد: وقتى ابن‏زیاد مردم را براى جنگ با حسین علیه‏السلام مى‏فرستاد تنها عده اندکى از آن‏ها به کربلا مى‏رسیدند و بقیه به دلیل این‏که از جنگ با حسین علیه‏السلام اکراه داشتند، از لشکر جدا مى‏شدند.(4) با در نظر گرفتن فضاى خفقانى که عبیداللّه‏ به‏وجود آورده بود، به اهمیت جدا شدن کوفیان از سپاه عبیداللّه‏ پى مى‏بریم.

    بنابراین، بیشتر کوفیان به اجبار در سپاه عبیداللّه‏ حضور یافته و عده زیادى از آن‏ها موفق شدند در بین راه از سپاه جدا شوند. اما آن دسته که لشکر دشمن را تا پایان همراهى کردند،

مجوّزى براى این عمل خود نداشتند و از این جهت مذموم‏اند، هم‏چنان که آن عده‏اى که از سپاه دشمن جدا شدند و توانایى حضور در سپاه امام را داشتند، اما خوددارى کردند نیز مذموم‏اند. بنابراین، همه کوفیان برضد امام شمشیر نکشیدند.

    ب ـ نه تنها عبیداللّه‏ مردم را به اجبار به سپاه خود فرا مى‏خواند، بلکه بسیار مراقب بود که کسى به امام ملحق نشود.(1)

    هنگامى که امام در کربلا بود، حبیب‏بن‏مظاهر از عده‏اى از بنى‏اسد خواست تا به یارى حضرت بشتابند و آنان نیز پذیرفتند. وقتى خبر به عمرسعد رسید، گروهى را فرستاد و مانع پیوستن آن‏ها به امام شد و بنى‏اسد به خانه‏هایشان باز گشتند.(2) در عین حال، برخى کوفیان، خود را به امام رساندند و به شهادت رسیدند. و اگر کنترل‏هاى ابن‏زیاد نبود ظاهرا تعداد پیوستگان به امام، بیش از این‏ها بود.

    گذشت که بیشتر کوفیان در نیمه راه از لشکر عبیداللّه‏ مى‏گریختند و آمارى که از تعداد لشکریان دشمن مى‏دهند معمولاً یا مبالغه‏آمیز است و یا این‏که مربوط به زمان حرکت از کوفه است. بعید به نظر مى‏رسد که تعداد لشکریان عبیداللّه‏ در کربلا به بیش از ده هزار نفر برسد.

    بنابراین، اکثریت جنگ‏جویان کوفه یا مخفى شدند و در لشکر عبیداللّه‏ حضور نیافتند و یا این‏که در میان راه جدا شدند. باید ملاحظه کرد چه کسانى دعوت‏نامه نوشتند و چه کسانى در

برابر امام جنگیدند و چه کسانى مورد مذمت اهل‏بیت علیهم‏السلام قرار گرفتند. پذیرفتنى نیست که همه دعوت‏کنندگان در صف دشمنان امام قرار گرفته‏باشند، هر چند مسلم است که برخى دعوت کنندگان تا پایان در صف دشمن باقى ماندند.